Bài 2: Tiết kiệm điện là cần thiết, nhưng đã thực sự thành thói quen?

Tâm lý trì hoãn: “Biết là tốt, nhưng chưa làm”

Để nắm rõ việc tiết kiệm điện của người dân hiện nay như thế nào, phóng viên PetroTimes đã có cuộc khảo sát một số người dân và sinh viên trên địa bàn thành phố Hà Nội, đa số họ cho rằng, biết một số biện pháp tiết kiệm điện nhưng do tâm lý, thói quen cũ cùng với hậu quả chưa nhiều nên không thay đổi.

Chia sẻ với phóng viên, chị Lê Thị Mai, nhân viên văn phòng ở Hà Nội thẳng thắn cho biết: “Tôi cũng có nghe nhiều về tiết kiệm điện, rồi thấy trên ti vi, trên mạng hướng dẫn tắt thiết bị khi không dùng, dùng đèn LED, điều hòa để 27 độ... Nhưng thú thật là chưa làm được nhiều. Thường thì đi đâu vội, tôi cũng quên không tắt đèn hay quạt. Điều hòa thì vẫn để 18-20 độ cho mát, nhất là đợt nóng cao điểm vừa rồi. Tôi thấy tiết kiệm điện là việc tốt, nhưng nhiều khi vì thói quen cũ hoặc do thấy tiền điện chưa tăng nhiều nên cũng chưa thấy cần phải thay đổi ngay”.

Anh Vũ Doãn Chinh

Còn theo anh Vũ Doãn Chinh, 24 tuổi, kỹ thuật viên đang làm việc tại Công ty cổ phần ô tô điện Thăng Long (thuê trọ tại Cầu Giấy, Hà Nội) thì bản thân cũng có tiết kiệm điện, nhưng không triệt để lắm. "Ví dụ như dùng laptop thì mình hay để chế độ tiết kiệm pin, dùng làm việc đèn LED, nhưng điều hòa thì vẫn để 20-22 độ C cho mát. Có những lúc ra khỏi phòng quên tắt điện hay sạc điện thoại vẫn cắm cả đêm. Mình biết là không tốt, nhưng do thói quen với cả bận rộn nên cũng chưa sửa được”.

Anh Chinh cho rằng, có lẽ vì chưa thấy ảnh hưởng rõ rệt. Tiền điện chia đều với mấy người cùng nhà trọ nên mỗi tháng cũng không quá cao. Với lại, mấy biện pháp tiết kiệm điện nghe có vẻ nhỏ, nên mình hay nghĩ “một mình mình thì đâu ảnh hưởng gì lớn".

Chị Nguyễn Quỳnh Trang, 22 tuổi, sinh viên năm cuối Đại học Phương Đông cho biết: “Em nghĩ tiết kiệm điện là chuyện cần làm, nhất là khi có nhiều chiến dịch truyền thông gần đây. Nhưng thực tế, tụi em vẫn dùng điện hơi thoải mái. Phòng em có 4 người, mỗi người một thiết bị - laptop, điện thoại, quạt riêng. Nhiều khi bật điều hòa cả ngày cho tiện. Ai cũng biết tiết kiệm điện là tốt nhưng cứ nghĩ “chỉ một lần thôi mà”, rồi thành thói quen lúc nào không hay".

“Chắc là phải thấy hậu quả rõ hơn. Ví dụ như hóa đơn điện tăng mạnh, hoặc có ứng dụng nào theo dõi mức tiêu thụ điện hàng ngày để mình thấy cụ thể từng thiết bị dùng bao nhiêu điện thì sẽ dễ thay đổi hơn”, chị Trang nói.

Những trường hợp trên chỉ là 3 trong 10 cuộc khảo sát của PetroTimes nêu ra, họ không phải là cá biệt. Trong số đó có đến 6 trường hợp không có thói quen tắt thiết bị điện khi không sử dụng, và 4 trường hợp cho rằng tiết kiệm điện là trách nhiệm của Nhà nước và ngành Điện, không phải của cá nhân người tiêu dùng.

Theo các chuyên gia, tâm lý thói quen này bắt nguồn từ ba nguyên nhân chính:

Thứ nhất, giá điện còn thấp: mức giá bán lẻ điện sinh hoạt tại Việt Nam dao động trong khoảng 7-11 cent/kWh trong khi Thái Lan là 12 cent, Philippines là 20 cent/kWh. Điều này khiến nhiều người chưa cảm thấy áp lực về chi phí để thay đổi hành vi tiêu dùng.

Thứ hai, thói quen tiêu dùng khó thay đổi: Điện từng là một nguồn tài nguyên dồi dào và rẻ tiền, khiến nhiều người chưa thực sự thấy sự cần thiết phải tiết kiệm, đặc biệt trong bối cảnh các thiết bị điện ngày càng hiện đại, tiện lợi, đa chức năng.

Thứ ba, thiếu thông tin hoặc không tin tưởng thiết bị tiết kiệm: Không ít người tiêu dùng vẫn bối rối khi phải đọc các chỉ số kỹ thuật trên nhãn năng lượng như EER (hệ số hiệu suất năng lượng) hay CSPF (hiệu suất năng lượng mùa), còn hoài nghi về khả năng tiết kiệm thực sự của các sản phẩm “xanh”.

Doanh nghiệp: Biết rồi - Khó vẫn hoàn khó

Không chỉ người dân, ngay cả trong khu vực doanh nghiệp - vốn tiêu thụ tới hơn 60% tổng điện năng cả nước, nhưng việc áp dụng các giải pháp tiết kiệm năng lượng cũng chưa được quan tâm đúng mức.

Theo thống kê, cả nước có khoảng 3.491 cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm (Quyết định số 101/QĐ-TTg ngày 20/9/2024 ban hành Danh sách cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm năm 2023). Trong đó, có 2.864 cơ sở công nghiệp, 18 cơ sở sản xuất nông nghiệp, 70 đơn vị vận tải, 539 công trình xây dựng.

Trong số các cơ sở này, có bao nhiêu % thực hiện kiểm toán năng lượng định kỳ, và bao nhiêu % có kế hoạch đầu tư cải tiến hoặc thiết bị tiết kiệm năng lượng sau kiểm toán? Con số này đang chờ các cơ quan chức năng thống kê báo cáo. Nhưng trên thực tế, nhiều cơ sở chưa thực hiện theo quy định. Vậy lý do là gì?

Các doanh nghiệp cần phải thay đổi công nghệ để nâng cao hiệu quả tiết kiệm năng lượng trong sản xuất (Ảnh minh họa)

Trao đổi với phóng viên PetroTimes, ông Vũ Nhậm Hải - Giám đốc một doanh nghiệp kinh doanh chế biến thủy sản ở Quảng Ninh cho biết, chi phí đầu tư lớn là nguyên nhân chính khiến việc cải tiến thiết bị còn chậm, nhiều hệ thống cần thay thế như, dây chuyền lạnh, chiếu sáng công nghiệp, bơm và động cơ đòi hỏi hàng tỷ đồng.

“Chúng tôi từng tính thay hệ thống máy nén lạnh mới, tiết kiệm 25% điện, nhưng chi phí đầu tư lên tới 3 tỷ đồng và phải dừng sản xuất vài ngày để lắp đặt. Không dễ quyết định nếu không có hỗ trợ rõ ràng”.

“Hiện vẫn chưa có cơ chế tài chính xanh đủ hấp dẫn để khuyến khích các doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư cải tiến công nghệ , đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ”, ông Hải cho biết thêm.

Ngoài ra, vị lãnh đạo này cũng cho rằng, hiện vẫn thiếu chuyên gia tư vấn năng lượng, đặc biệt ở các địa phương, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa không biết bắt đầu từ đâu, triển khai ra sao, liệu có hiệu quả không.

Rào cản pháp lý và thể chế: Cần mạnh tay hơn

Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả năm 2010 đã tạo ra hành lang pháp lý chặt chẽ hơn. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều chính sách vẫn chưa có tính cưỡng chế đủ mạnh: Chưa có chế tài cụ thể với các cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm không thực hiện kiểm toán hoặc không báo cáo định kỳ. Cấp xã, phường gần như không có bộ máy giám sát tiêu thụ năng lượng.

Cần có chế tài mạnh để tạo áp lực tiết kiệm năng lượng (Ảnh minh họa)

Các quy định về thiết kế kiến trúc xanh, tiết kiệm năng lượng trong xây dựng vẫn chỉ mang tính khuyến khích, chưa bắt buộc rõ ràng. Thêm vào đó, tốc độ ban hành các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) và quy định về sản phẩm tiêu thụ điện lớn còn chậm, khiến thị trường tràn ngập thiết bị không rõ nguồn gốc hoặc hiệu suất thấp, đặc biệt là hàng nhập khẩu giá rẻ.

Về vấn đề này, trao đổi với phóng viên PetroTimes, Chuyên gia kinh tế, PGS.TS Ngô Trí Long cho rằng: “Cần có chế tài mạnh để tạo áp lực tiết kiệm năng lượng, nhưng đồng thời phải có cơ chế hỗ trợ như tín dụng ưu đãi, đào tạo chuyên gia, phát triển doanh nghiệp dịch vụ năng lượng (ESCO) để doanh nghiệp và người dân không đơn độc”.

Cũng theo PGS.TS Ngô Trí Long, để khơi thông dòng chảy của tiết kiệm năng lượng, cần nhiều giải pháp đồng bộ và mạnh mẽ hơn:

Với Nhà nước: Ban hành nhanh các Nghị định hướng dẫn thi hành Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (sửa đổi), đặc biệt là các chế tài thực thi. Mở rộng chương trình tín dụng xanh, với ưu đãi hấp dẫn cho doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ. Phát triển hệ thống tư vấn kỹ thuật tại các địa phương để hỗ trợ doanh nghiệp và người dân.

Với doanh nghiệp: Coi tiết kiệm năng lượng là chiến lược cạnh tranh dài hạn - tiết kiệm 1% chi phí điện là tăng tương ứng 1% lợi nhuận. Tự kiểm toán năng lượng, xây dựng bộ phận quản lý năng lượng nội bộ. Hợp tác với doanh nghiệp ESCO để triển khai tiết kiệm mà không cần đầu tư ban đầu.

Với người dân: Tắt thiết bị khi không sử dụng, chọn sản phẩm dán nhãn năng lượng, thay đổi thói quen sinh hoạt hàng ngày. Tham gia các chương trình cộng đồng, nhóm hộ gia đình tiết kiệm điện, chia sẻ kinh nghiệm sử dụng năng lượng hiệu quả.

“Tiết kiệm năng lượng không phải là khẩu hiệu, mà là thói quen sống - hành vi văn hóa - và là trách nhiệm xã hội. Đó không chỉ là giải pháp ứng phó với nguy cơ thiếu điện, mà còn là cách thiết thực để giảm chi phí, bảo vệ môi trường và góp phần vào mục tiêu Net Zero vào năm 2050”, PGS. TS Ngô Trí Long nhận định.

Có thể nói, khi rào cản tâm lý được phá vỡ, khi người dân, doanh nghiệp và nhà quản lý cùng đồng lòng thay đổi, tiết kiệm năng lượng sẽ không chỉ là dòng chảy mà sẽ trở thành nền tảng phát triển bền vững của một quốc gia hiện đại, thông minh và có trách nhiệm.

Bài 1: Bài toán nhu cầu điện - Lời giải từ tiết kiệm năng lượng