Chính sách hạt nhân của Tổng thống Trump: Tham vọng lớn, rủi ro cao

(Ảnh minh họa)

Tuy nhiên, các chuyên gia lo ngại rằng kế hoạch đẩy nhanh tiến độ phát triển dự án của Tổng thống Trump có thể làm suy yếu các tiêu chuẩn an toàn, đặc biệt trong bối cảnh Ủy ban Điều tiết Hạt nhân Mỹ (NRC) - một cơ quan hoạt động độc lập - đang bị đe dọa.

Vào tháng 5, chính quyền Tổng thống Trump đã công bố mục tiêu triển khai 300 GW công suất hạt nhân mới ròng trước năm 2050, nhằm tăng gấp bốn lần năng lượng hạt nhân trong nước, đồng thời khởi công xây dựng 10 lò phản ứng lớn trước năm 2030 và mở rộng sản xuất nhiên liệu hạt nhân nội địa. Ông Trump đã ký ba sắc lệnh hành pháp để hỗ trợ các mục tiêu này: Cải cách NRC; Triển khai công nghệ lò phản ứng hạt nhân tiên tiến phục vụ an ninh quốc gia; và Cải cách việc thử nghiệm lò phản ứng hạt nhân tại Bộ Năng lượng.

Các sắc lệnh của ông Trump đặt ra thời hạn cứng nhắc cho việc phê duyệt giấy phép xây dựng và vận hành, kể cả đối với các thiết kế mới chưa được đánh giá; yêu cầu rà soát tất cả quy định của NRC trong vòng 18 tháng; và cho phép xây dựng lò phản ứng trên đất liên bang mà không cần NRC xem xét.

Mặc dù việc triển khai thêm năng lượng hạt nhân có thể giúp Mỹ đối phó với nhu cầu điện ngày càng tăng trong nước, nhiều người lo ngại rằng việc Tổng thống Trump đẩy nhanh phê duyệt các dự án hạt nhân mới có thể làm suy yếu vai trò độc lập của NRC - cơ quan đảm bảo các dự án hạt nhân được vận hành an toàn và đáp ứng các tiêu chuẩn về sức khỏe cộng đồng. Mục tiêu chính của các sắc lệnh hành pháp là giảm bớt quy định và đẩy nhanh việc phê duyệt các nhà máy hạt nhân thông qua cải tổ NRC.

Nhà lãnh đạo Mỹ cho rằng, NRC quá thận trọng trong việc đánh giá rủi ro và là nguyên nhân khiến rất ít nhà máy hạt nhân được xây dựng ở Mỹ trong 30 năm qua. Trong một sắc lệnh, ông cho rằng NRC quá tập trung vào việc bảo vệ công chúng khỏi "những rủi ro xa vời", và nhận định cách tiếp cận cẩn trọng này đã hạn chế khả năng tiếp cận nguồn điện ổn định.

Trong một buổi họp báo vào tháng 7, ông Trump nói rằng: "Chúng ta sẽ an toàn, nhưng sẽ nhanh và an toàn", về việc phát triển nhà máy hạt nhân, đồng thời tuyên bố chính quyền ông sẽ có một "nhóm hoàn toàn khác" để quản lý ngành công nghiệp này.

Tuy nhiên, một số cựu chủ tịch NRC nói với báo chí rằng chi phí xây dựng các nhà máy hạt nhân mới quá cao mới là nguyên nhân chính khiến ngành này phát triển chậm, chứ không phải do tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt. Trong ba thập kỷ qua, chỉ có hai lò phản ứng mới được xây dựng ở Mỹ - đều nằm tại Nhà máy Vogtle ở bang Georgia. Việc xây dựng này tiêu tốn thêm 18 tỷ USD so với dự kiến ban đầu và kéo dài hơn 7 năm. Trong khi đó, hai lò phản ứng tại Nam Carolina đã bị hủy bỏ vào năm 2017 vì chi phí xây dựng vượt mức. Công ty hạt nhân Westinghouse đã phải nộp đơn phá sản sau nhiều thất bại trong quá trình phát triển dự án.

Trong nhiều thập kỷ, công chúng Mỹ có cái nhìn tiêu cực về năng lượng hạt nhân sau ba thảm họa Chernobyl, Fukushima và Three Mile Island. Những sự kiện này đã khiến các cơ quan quản lý hạt nhân quốc tế và quốc gia áp dụng các tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt và đánh giá kỹ lưỡng trước khi phê duyệt dự án mới.

NRC đã giám sát ngành công nghiệp này suốt 50 năm mà không có một trường hợp tử vong nào do phơi nhiễm phóng xạ từ các lò phản ứng dân sự. Nhờ vào các quy định nghiêm ngặt và hoạt động an toàn của các nhà máy điện hạt nhân trên thế giới trong nhiều thập kỷ qua, nhận thức của công chúng gần đây đã dần chuyển biến tích cực hơn đối với điện hạt nhân.

Tuy nhiên, việc làm suy yếu vai trò của NRC và trao nhiều quyền lực hơn cho Bộ Năng lượng và Bộ Quốc phòng có thể làm xói mòn các tiêu chuẩn an toàn từng được áp dụng chặt chẽ trong ngành. Trong kịch bản tồi tệ nhất, điều này có thể dẫn đến một thảm họa hạt nhân khác, đe dọa sức khỏe, thậm chí tính mạng của người dân Mỹ. Vào tháng 6, ông Trump đã sa thải Chủ tịch NRC - ông Christopher Hanson - như một phần trong nỗ lực lấy lại quyền kiểm soát từ cơ quan này. Ông Hanson tuyên bố rằng việc ông bị cách chức không có lý do chính đáng, vi phạm luật pháp hiện hành và thông lệ lâu đời trong việc bổ nhiệm và miễn nhiệm người đứng đầu cơ quan độc lập.

Trong cuộc cải tổ này, đại diện của Bộ Cải cách Hiệu quả Chính phủ, Adam Blake, được cho là đã nói với Chủ tịch NRC rằng cơ quan này sẽ phải "đóng dấu phê duyệt" cho các lò phản ứng mới được thử nghiệm bởi Bộ Năng lượng hoặc Bộ Quốc phòng, trong một cuộc họp hồi tháng 5.

NRC sau đó đã phản hồi các sắc lệnh hành pháp gần đây của ông Trump liên quan đến năng lượng hạt nhân.

"NRC đang nhanh chóng triển khai các sắc lệnh nhằm cải cách cơ quan và hiện đại hóa quy trình điều tiết cũng như cấp phép. Chúng tôi mong muốn tiếp tục hợp tác với chính quyền, Bộ Năng lượng và Bộ Quốc phòng trong các chương trình hạt nhân tương lai", người phát ngôn Maureen Conley cho biết.

Bình An