Ấn Độ “đi dây” giữa Mỹ và Nga

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đang nỗ lực giữ thế cân bằng - vừa duy trì quan hệ thân thiết với Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ảnh AFP

Nhưng giờ đây, ông Trump dường như đã mất kiên nhẫn, yêu cầu ông Modi “chọn phe” và lấy việc Ấn Độ tiếp tục mua dầu Nga giá rẻ làm đòn bẩy trong cuộc chiến thương mại. Tình thế này đang đẩy hai nhà lãnh đạo theo chủ nghĩa dân tộc - vốn thường dành cho nhau lời khen nồng ấm - vào thế đối đầu rõ rệt hơn.

Hôm thứ Tư, ông Trump công bố mức thuế lớn và sâu rộng với Ấn Độ, một trong những đối tác thương mại quan trọng nhất của Mỹ. Ngoài mức thuế 25% áp dụng từ thứ Năm, ông còn thông báo thêm mức thuế 25% nữa sẽ có hiệu lực vào cuối tháng, nhằm trừng phạt việc Ấn Độ nhập khẩu dầu khí từ Nga. Tổng cộng, thuế đánh vào hàng hóa nhập từ nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới sẽ lên tới 50% - thuộc nhóm cao nhất mà Mỹ đang áp dụng.

Đầu tuần này, ông Trump bày tỏ quan ngại về vai trò của Ấn Độ trong mối quan hệ thương mại năng lượng với Nga, giữa bối cảnh xung đột ở Ukraine. Ông cho biết: “Ấn Độ không chỉ mua lượng lớn dầu của Nga, mà còn bán phần lớn số dầu này ra thị trường mở để thu lợi khổng lồ”.

Với ông Modi, câu chuyện không đơn giản. Trong khi nhiều quốc gia tìm cách đạt thỏa thuận thương mại với chính quyền Trump, Ấn Độ - nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới - kiên quyết phản đối, cho rằng họ bị nhắm mục tiêu bất công và gọi đây là biện pháp “phi lý”. New Delhi cũng chỉ ra rằng Mỹ và châu Âu vẫn giao thương với Nga ở các mặt hàng khác như phân bón và hóa chất.

Vì sao Ấn Độ cần dầu Nga?

Ấn Độ từ lâu phụ thuộc vào dầu thô Nga để phục vụ nền kinh tế đang tăng trưởng nhanh và dân số hơn 1,4 tỷ người. Đây là quốc gia tiêu thụ dầu lớn thứ 3 thế giới, và theo Reuters, tốc độ tiêu thụ tăng nhanh đến mức có khả năng vượt Trung Quốc vào năm 2030.

Sự trỗi dậy của Ấn Độ thành cường quốc kinh tế giúp hàng triệu hộ gia đình cải thiện đời sống - đồng nghĩa ngày càng nhiều người mua ô tô, xe máy, kéo nhu cầu xăng dầu tăng mạnh. Hiện dầu thô Nga chiếm 36% tổng lượng dầu nhập khẩu của Ấn Độ, biến Moscow thành nhà cung cấp lớn nhất, theo số liệu nửa đầu năm nay do chuyên gia Muyu Xu của Kpler cung cấp.

Vì sao Ấn Độ khó tìm nguồn thay thế dầu Nga?

Sau khi Nga mở chiến dịch quân sự ở Ukraine năm 2022, hầu hết các nước châu Âu ngừng mua dầu Nga. Lượng dầu này nhanh chóng được chuyển hướng sang châu Á, với 3 khách hàng lớn là Trung Quốc, Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ - trở thành nguồn thu quan trọng cho Moscow.

Ấn Độ mua dầu của Nga với mức chiết khấu sâu, “mức giá mà các nhà cung cấp truyền thống không bao giờ chấp nhận”, theo ông Amitabh Singh, Phó giáo sư Trung tâm Nghiên cứu Nga và Trung Á, Đại học Jawaharlal Nehru (JNU). Ông Singh khẳng định đây là quyết định hoàn toàn mang tính kinh tế và thương mại - lập luận mà Chính phủ Ấn Độ nhiều lần nhắc lại, dù vẫn bị Ukraine và các nước phương Tây chỉ trích.

Dù đã cố gắng đa dạng hóa nguồn cung, nếu cắt hoàn toàn dầu Nga, Ấn Độ sẽ đối mặt một khoảng trống khó bù đắp. Nước này hiện phải nhập khẩu tới 80% nhu cầu dầu, trong khi sản lượng khai thác nội địa không đủ. OPEC - liên minh các nước khai thác dầu hàng đầu - có thể có công suất dự phòng, nhưng “rất khó để họ tăng ngay thêm 3,4 triệu thùng/ngày”, nhằm thay thế lượng dầu Nga xuất khẩu qua đường biển, theo bà Xu chia sẻ với CNN hồi tháng 7.

Lựa chọn của Ấn Độ còn bị thu hẹp bởi các quyết định từ Mỹ. Dưới thời ông Donald Trump, Washington đã áp lệnh trừng phạt buộc Ấn Độ dừng mua dầu từ Iran và Venezuela, kèm lời đe dọa áp thuế nếu tiếp tục giao dịch. Trước đó, Iran từng là nguồn cung lớn, bán cho Ấn Độ tới 480.000 thùng/ngày.

“Chúng tôi như bị trói tay”, ông Singh nói. Ông cho rằng hiện tại Ấn Độ khó đáp ứng yêu cầu của ông Trump về việc giảm mua dầu Nga. New Delhi sẽ tiếp tục vừa thương lượng với Mỹ, vừa tìm thêm nguồn từ Trung Đông - con đường truyền thống - nhưng giảm phụ thuộc vào Nga là chuyện “không thể làm ngay lập tức”.

Ảnh hưởng lan sang giá dầu toàn cầu

Dầu của Nga không chỉ giúp ổn định kinh tế Ấn Độ mà còn ảnh hưởng đến thị trường toàn cầu. New Delhi lập luận rằng việc họ mua dầu Nga đã góp phần kiềm chế giá dầu thế giới, vì họ không tranh nguồn dầu từ Trung Đông với phương Tây.

Thời điểm xung đột Nga - Ukraine bùng phát, phương Tây vẫn “nhắm mắt cho qua” việc Ấn Độ mua dầu Nga, bởi nếu nước này không mua, giá dầu và lạm phát toàn cầu sẽ tăng mạnh.

Nếu chuyển sang mua từ nguồn khác với giá cao hơn, người tiêu dùng Mỹ cũng sẽ chịu ảnh hưởng. Lý do là một phần dầu Nga nhập vào Ấn Độ được tinh chế rồi xuất khẩu sang các nước khác - lệnh trừng phạt với Nga không áp dụng cho sản phẩm dầu đã tinh chế bên ngoài lãnh thổ Nga.

Kẽ hở này giúp cả Ấn Độ và khách hàng của họ hưởng lợi. Năm 2023, Ấn Độ xuất khẩu 86,28 tỷ USD sản phẩm dầu tinh chế, trở thành nước xuất khẩu sản phẩm dầu mỏ lớn thứ 2 thế giới, theo Cục Nghiên cứu Quốc gia châu Á (NBR). Các khách hàng lớn nhất - nhiều trong số đó mua gián tiếp từ dầu Nga - gồm châu Âu, Mỹ và Anh, theo số liệu của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (CREA). Tổ chức này kêu gọi nhóm G7 bịt “kẽ hở” để giảm động lực cho các nước như Ấn Độ tiếp tục nhập dầu Nga.

Quan hệ đối tác lâu đời và thế cân bằng ngoại giao

Mối quan hệ giữa Ấn Độ và Nga không chỉ xoay quanh dầu mỏ, mà đã được xây dựng qua hàng thập kỷ - một lý do quan trọng khiến New Delhi khó có thể “quay lưng” ngay lập tức.

Trong thời kỳ Xung đột Lạnh, Ấn Độ tuyên bố theo đường lối “không liên kết”. Nhưng từ thập niên 1970, cán cân nghiêng dần về phía Liên Xô, nhất là khi Mỹ viện trợ quân sự và tài chính cho Pakistan - đối thủ lâu đời của Ấn Độ. Cũng từ thời điểm đó, Moscow trở thành nhà cung cấp vũ khí lớn nhất cho New Delhi.

Những năm gần đây, Ấn Độ xích lại gần Washington, đồng thời mua thêm nhiều vũ khí từ Mỹ và các đồng minh như Pháp, Israel. Tuy vậy, theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), Ấn Độ vẫn là khách hàng mua vũ khí lớn nhất của Nga. Thủ tướng Narendra Modi cũng duy trì quan hệ thân tình với Tổng thống Vladimir Putin, thậm chí năm ngoái còn sang thăm Moscow - chuyến đi gây tranh cãi khi ông Putin đón tiếp bằng một cái ôm và tự lái xe đưa ông Modi đi dạo.

Về phía Mỹ, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi từng duy trì mối quan hệ khá tích cực với Tổng thống Donald Trump. Năm 2019, trong một sự kiện vận động, ông Trump từng tuyên bố rằng Ấn Độ “chưa bao giờ có một người bạn nào làm Tổng thống tốt hơn ông Donald Trump”.

Theo Giáo sư Amitabh Singh, nhiều người từng kỳ vọng mối quan hệ giữa hai nhà lãnh đạo sẽ tiếp tục được duy trì nếu ông Trump quay trở lại Nhà Trắng. Tuy nhiên, tình hình hiện nay cho thấy mối quan hệ này có dấu hiệu căng thẳng. New Delhi được cho là không hài lòng trước việc ông Trump nhận công lao trong một thỏa thuận ngừng bắn liên quan đến xung đột với Pakistan, cũng như những phát biểu gần đây chỉ trích vai trò của Ấn Độ trong mối quan hệ năng lượng với Nga.

Về phần mình, ông Trump cũng đưa ra những phát biểu gay gắt. Ông bày tỏ thất vọng vì chưa thể chấm dứt xung đột Nga - Ukraine như từng cam kết. Trong một bài đăng trên nền tảng Truth Social tuần trước, ông cho biết, "không quan tâm Ấn Độ làm gì với Nga", đồng thời cho rằng các nước này có thể “tiếp tục với những lựa chọn kinh tế của họ”.

Nếu Ấn Độ và Trung Quốc ngừng mua dầu, giá xăng dầu ở Nga ra sao?

Ấn Độ tiếp tục nhập khẩu dầu Nga, phớt lờ đe dọa từ Mỹ

Tổng thống Trump ám chỉ việc áp thêm thuế quan đối với Trung Quốc

Nh.Thạch

AFP