Bài 14: Truyền tải điện - Mắt xích sống còn trong hiện thực hóa Quy hoạch điện VIII điều chỉnh

Quy hoạch điện VIII điều chỉnh tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm của hạ tầng truyền tải điện, với định hướng xây dựng một hệ thống hiện đại, đồng bộ, thông minh và có khả năng kết nối sâu rộng với khu vực.

Trong bối cảnh Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ các nguồn điện mới như điện gió, điện mặt trời, điện khí LNG và thủy điện nhập khẩu, hệ thống truyền tải hiện hữu đang đối mặt với áp lực ngày càng gia tăng.

Thực tế cho thấy nhiều dự án điện tái tạo đã chậm đi vào vận hành thương mại hoặc không phát huy hết công suất vì “tắc nghẽn” trên lưới truyền tải. Vấn đề đặt ra không chỉ là có đủ nguồn điện hay không, mà là khả năng đưa điện đến đúng nơi, đúng thời điểm - với chi phí tối ưu và tổn thất thấp nhất. Vì vậy, Quy hoạch điện VIII điều chỉnh xác định rõ: truyền tải điện phải được đầu tư đi trước một bước, đồng bộ với tiến độ phát triển nguồn điện, đồng thời có tính mở để tích hợp linh hoạt các công nghệ hiện đại.

Quy hoạch điện VIII điều chỉnh xác định rõ: truyền tải điện phải được đầu tư đi trước một bước.

Giai đoạn 2025–2030 sẽ chứng kiến một đợt đầu tư quy mô lớn chưa từng có vào hệ thống truyền tải điện quốc gia. Cụ thể, Việt Nam sẽ xây dựng mới 102.900 MVA và cải tạo 23.250 MVA trạm biến áp 500 kV; xây dựng mới 12.944 km và cải tạo 1.404 km đường dây 500 kV. Ở cấp điện áp 220 kV, mục tiêu là xây mới 105.565 MVA và cải tạo 17.509 MVA trạm biến áp; cùng với 15.307 km đường dây mới và 5.483 km đường dây được nâng cấp. Đây là khối lượng đầu tư hạ tầng rất lớn, không chỉ về số lượng mà còn về yêu cầu kỹ thuật, tiêu chuẩn công nghệ và độ phức tạp trong triển khai thực địa.

Từ năm 2031 đến 2035, hệ thống truyền tải điện tiếp tục mở rộng mạnh mẽ, cả về quy mô lẫn chiều sâu công nghệ, với trọng tâm là ứng dụng công nghệ truyền tải điện cao áp một chiều (HVDC) – giải pháp tối ưu cho truyền tải điện năng đường dài, công suất lớn. Dự kiến sẽ xây dựng mới 26.000–36.000 MW dung lượng trạm chuyển đổi HVDC và 3.500–6.600 km đường dây HVDC. Cùng thời gian này, hệ thống 500 kV sẽ bổ sung thêm 73.800 MVA trạm biến áp mới và cải tạo 36.600 MVA; xây dựng mới 7.480 km và cải tạo 650 km đường dây. Đối với lưới điện 220 kV, mục tiêu là xây mới 44.500 MVA và cải tạo 34.625 MVA trạm biến áp; xây dựng mới 4.296 km và cải tạo 624 km đường dây.

Giai đoạn 2036–2050 được xác định là thời kỳ phát triển công nghệ cao của hệ thống truyền tải, với sự tích hợp sâu giữa điện cao áp một chiều (HVDC) và điện xoay chiều (HVAC). Cụ thể, sẽ xây mới thêm 26.000–36.000 MW dung lượng trạm HVDC và 3.600–6.700 km đường dây HVDC; đồng thời bổ sung 24.000 MVA dung lượng trạm HVAC trên 500 kV và 2.500 km đường dây HVAC. Lưới 500 kV sẽ tiếp tục được xây mới 72.900 MVA và cải tạo 102.600 MVA trạm biến áp; xây dựng mới 7.846 km và cải tạo 750 km đường dây. Lưới 220 kV sẽ xây mới 81.875 MVA và cải tạo 103.125 MVA trạm biến áp; cùng với 5.370 km đường dây mới và 830 km đường dây cải tạo.

Song hành với quy mô đầu tư hạ tầng khổng lồ là bài toán huy động nguồn vốn đầy thách thức. Theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, giai đoạn 2026–2030, tổng nhu cầu vốn đầu tư cho phát triển nguồn điện và lưới truyền tải là 136,3 tỷ USD, trong đó riêng lưới truyền tải chiếm khoảng 18,1 tỷ USD. Từ năm 2031–2035, nhu cầu vốn tiếp tục ở mức cao với 130 tỷ USD, trong đó 15,9 tỷ USD dành cho lưới truyền tải. Giai đoạn 2036–2050, tổng vốn cần huy động lên tới 569,1 tỷ USD, riêng phần đầu tư cho truyền tải điện chiếm khoảng 27,9 tỷ USD. Như vậy, tổng cộng trong 25 năm tới, Việt Nam sẽ cần gần 62 tỷ USD chỉ riêng cho hạ tầng truyền tải điện – một con số khổng lồ, đòi hỏi cơ chế tài chính đủ linh hoạt, đồng bộ và có sức hấp dẫn với các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Trước bài toán lớn này, ông Tô Xuân Bảo - Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, Bộ Công Thương cho biết: Chính phủ đã đề xuất nhiều giải pháp đa dạng hóa kênh huy động vốn, trong đó đặc biệt khuyến khích khu vực tư nhân, mở rộng hợp tác công – tư, tăng cường khai thác vốn tín dụng, vốn viện trợ và thị trường vốn quốc tế. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng, để dòng vốn thực sự được “kích hoạt”, Việt Nam cần thiết kế được những cơ chế thực sự đủ mạnh -như một “thỏi nam châm” trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt về tài chính cho chuyển dịch năng lượng trên toàn cầu.

Việc đầu tư hạ tầng truyền tải phải được xem là ưu tiên quốc gia.

Đồng tình với quan điểm đó, một chuyên gia năng lượng cho rằng: “Việc đầu tư hạ tầng truyền tải phải được xem là ưu tiên quốc gia. Bởi lẽ, nếu các dự án nguồn điện được phê duyệt đúng tiến độ mà không có truyền tải kịp thời thì sẽ dẫn tới lãng phí nguồn lực, gây bất ổn hệ thống và giảm hiệu quả thu hút đầu tư. Hệ thống truyền tải phải đi trước một bước - cả về quy hoạch, đất đai, cơ chế đầu tư và công nghệ”

Ở góc độ thị trường, ông Nguyễn Tâm Tiến - Tổng Giám đốc Tập đoàn Trung Nam cảnh báo: “Không có truyền tải, điện tái tạo chỉ nằm trên giấy. Muốn tư nhân tham gia truyền tải thì cần có cơ chế rõ ràng, minh bạch, chia sẻ rủi ro công bằng và đặc biệt phải đảm bảo hành lang pháp lý đủ an toàn cho các khoản đầu tư dài hạn". Ông cho rằng cần cho phép tư nhân đầu tư vào một số đoạn tuyến hoặc phân khúc nhất định, nhưng phải có cơ chế vận hành và kết nối với hệ thống truyền tải quốc gia rõ ràng.

Còn theo chuyên gia kinh tế với góc nhìn dài hạn: “Truyền tải không chỉ là hạ tầng kỹ thuật, mà còn là hạ tầng kết nối chiến lược. Nếu không có bước đột phá về thể chế, Việt Nam sẽ mãi lặp lại tình trạng "đi sau, chạy đuổi", trong khi mục tiêu chuyển dịch năng lượng đòi hỏi tầm nhìn chủ động, đầu tư đi trước và điều phối linh hoạt toàn hệ thống”.

Có thể thấy bài toán truyền tải điện đã trở thành cấu phần chiến lược trong chính sách năng lượng quốc gia. Việc đầu tư bài bản, đi trước một bước cho hạ tầng truyền tải không những là điều kiện tiên quyết để khai thác hiệu quả các nguồn điện mới, mà còn là nền tảng thực hiện các cam kết giảm phát thải ròng về 0, thúc đẩy phát triển bền vững và đảm bảo an ninh năng lượng trong dài hạn.

Phía sau những con số khô khan về công suất, chiều dài đường dây hay dung lượng trạm biến áp là một chiến lược quy mô đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, sự tham gia thực chất của khối doanh nghiệp, và một tư duy điều hành năng động, đột phá. Hạ tầng truyền tải nếu được kiến tạo đúng tầm sẽ là “mạch máu” dẫn dòng năng lượng sạch, an toàn và bền vững đến khắp mọi miền đất nước trong kỷ nguyên mới.