Cần số hóa để lan tỏa năng lượng từ bi

Công đức tu hành - giá trị vĩnh cửu

PV: Thưa thầy Thích Minh Thuần, khái niệm “xá lợi Phật” trong đạo Phật được hiểu như thế nào về mặt giáo lý và văn hóa?

Thầy Thích Minh Thuần: Xá lợi Phật (Sanskrit: śarīra, Pali: sarīra-dhātu) mang ý nghĩa sâu sắc cả về giáo lý lẫn văn hóa, phản ánh niềm tôn kính đối với Đức Phật và sự kết nối tâm linh giữa thế giới hữu hình và vô hình.

Về mặt giáo lý, đây là chứng tích của giác ngộ. Xá lợi là biểu tượng cụ thể của sự tu chứng viên mãn, thanh tịnh và giải thoát. Việc chiêm bái xá lợi giúp người Phật tử phát khởi tín tâm, khơi dậy chí nguyện tu hành. Xá lợi tuy là vật chất nhưng chính là minh chứng cho tinh thần vô ngã, không phải thân thể mà công đức tu hành mới là giá trị vĩnh cửu.

Thầy Thích Minh Thuần

Về mặt văn hóa, xá lợi là biểu tượng thiêng liêng. Trong văn hóa Phật giáo, xá lợi được thờ phụng trong bảo tháp, chùa chiền, bảo điện như là hiện thân linh thiêng của Đức Phật, là trung tâm tâm linh của cộng đồng. Các lễ rước xá lợi, tôn trí xá lợi, chiêm bái xá lợi... được tổ chức trọng thể ở nhiều quốc gia Phật giáo là dịp để cộng đồng Phật tử thể hiện lòng thành kính, báo ân và tiếp nhận năng lượng tâm linh.

Xá lợi không chỉ là vật thờ mà còn là cầu nối lịch sử, giúp người đời sau tưởng nhớ Đức Phật và các bậc giác ngộ, từ đó noi theo tấm gương đạo hạnh.

PV: Xá lợi của Đức Phật có vai trò và ý nghĩa như thế nào trong đời sống tâm linh và tín ngưỡng của người dân Việt Nam, thưa thầy?

Thầy Thích Minh Thuần: Khi xá lợi Phật được cung thỉnh từ Ấn Độ, Myanmar, Sri Lanka… về Việt Nam, các sự kiện ấy không chỉ mang tính tâm linh mà còn là giao lưu văn hóa - tôn giáo quốc tế, khẳng định vị thế của Phật giáo Việt Nam trong cộng đồng Phật giáo thế giới.

Đối với đời sống tâm linh của người dân Việt Nam, xá lợi Đức Phật có ý nghĩa hết sức to lớn, là biểu tượng của Phật thân và Phật lực, là hiện thân thiêng liêng của Ngài. Khi chiêm bái xá lợi, người dân cảm nhận như đang trực tiếp đỉnh lễ Đức Phật, tiếp xúc với năng lượng giác ngộ và từ bi. Xá lợi mang đến cảm giác an lành, hộ trì, khơi dậy đức tin và nhắc nhở về con đường tu tập.

Việc chiêm bái xá lợi được xem là một pháp duyên thù thắng. Người dân tin rằng khi thành tâm lễ bái xá lợi, họ có thể gieo trồng phúc lành, chuyển hóa nghiệp chướng và phát khởi tâm Bồ đề. Trong dòng chảy đời sống hiện đại vô vàn biến động, xá lợi khơi dậy niềm tin vào sự giác ngộ, trở thành một biểu tượng vững chãi và tĩnh lặng, giúp con người quay về với giá trị nội tâm, tỉnh thức và hướng thiện.

PV: Hiện tại, theo thống kê của Ban Văn hóa Trung ương GHPGVN hoặc các nguồn chính thống, Việt Nam có bao nhiêu xá lợi Đức Phật được tôn trí?

Thầy Thích Minh Thuần: Hiện nay xá lợi của Đức Phật được tôn trí tại chùa Quán Sứ, chùa Viên Đình (Hà Nội), chùa Phật Tích (Bắc Ninh), chùa Ba Vàng (Quảng Ninh), chùa Tam Chúc, chùa Bái Đính (Ninh Bình), Núi Bà Đen (Tây Ninh)…

PV: Thầy đánh giá như thế nào về công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa - tâm linh của xá lợi Đức Phật tại Việt Nam hiện nay?

Thầy Thích Minh Thuần: Về bảo quản vật lý, các xá lợi Đức Phật (ngọc xá lợi, tro xá lợi…) thường được đặt trong bảo tháp, đặt trong không gian có kiểm soát về nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng. Về bảo tồn giá trị tâm linh, thường tổ chức các nghi lễ tụng niệm, cúng dàng xá lợi, thiền tọa, giáo dục Phật pháp, giúp Phật tử và cộng đồng trân quý ý nghĩa thực sự của xá lợi.

Việc tôn trí xá lợi không đơn thuần riêng về kiến trúc mà là một nghi lễ thiêng, gắn với nhiều chuẩn mực tôn giáo, mỹ học, văn hóa và bảo tồn. Nguyên tắc tâm linh, giáo lý: Tối thượng, trang nghiêm, thanh tịnh; Không gian tôn trí phải đặt ở vị trí cao quý nhất trong chùa, thể hiện sự tôn kính tối thượng đối với Phật thân. Không có yếu tố cầu tài, buôn thần bán thánh: Không gian xá lợi không được thương mại hóa, mê tín hóa, phải dẫn người dân về với niềm tin đúng chính pháp. Hài hòa giáo lý, nghệ thuật, thiền quán: Thiết kế phải truyền cảm hứng thanh tịnh, an lạc, tạo điều kiện thuận lợi cho hành giả tĩnh tâm và chiêm nghiệm. Xá lợi được bảo vệ bởi kính cường lực, khóa bảo mật, giám sát 24/7, trong khu vực cách ly để hạn chế tiếp xúc trực tiếp. Xá lợi được đựng trong bảo tháp pha lê hoặc tháp vàng, dưới chân tháp có thể đặt hoa sen hoặc bát bảo tượng trưng cho tám công đức của Đức Phật. Xung quanh được chiếu sáng bởi ánh sáng dịu, ưu tiên ánh sáng tự nhiên kết hợp đèn led trắng hoặc vàng ấm. Không gian yên tĩnh, thông thoáng, có ghế thiền, bồ đoàn, hương trầm; có biển thuyết minh song ngữ (Việt - Anh hoặc thêm Hán, Pali) trình bày ngắn gọn về nguồn gốc xá lợi, ý nghĩa giáo lý và nghi lễ chiêm bái.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị xá lợi Đức Phật tại Việt Nam hiện nay đã đạt được những thành tựu nhất định về vật thể, tinh thần, cộng đồng. Tuy nhiên, để phát triển bền vững, cần tuân thủ nghiêm các nguyên tắc về giáo lý, bảo tồn, kiến trúc tâm linh, đồng thời giáo dục cộng đồng nhận thức đúng về xá lợi: biểu tượng cao quý của giác ngộ, từ bi và trí tuệ.

Bức vẽ chùa Viên Đình xưa

Số hóa là việc làm cấp thiết

PV: Giáo hội có nên tiến tới xây dựng hệ thống nhận diện hoặc số hóa thông tin về các xá lợi Đức Phật trên toàn quốc để giúp người dân và Phật tử dễ dàng tra cứu, hành hương không, thưa thầy?

Thầy Thích Minh Thuần: Việc xây dựng một hệ thống nhận diện, số hóa xá lợi Đức Phật trên toàn quốc là việc cần thiết, khả thi và cấp thiết trong bối cảnh Phật giáo bước vào thời đại công nghệ và hội nhập toàn cầu. Điều này không chỉ giúp người dân dễ dàng hành hương mà còn góp phần bảo vệ di sản tâm linh, nâng cao tín tâm và khẳng định vai trò dẫn dắt của Giáo hội trong đời sống tâm linh hiện đại.

PV: Thưa thầy, nhận thức của đại chúng về xá lợi Đức Phật hiện nay còn gặp những điểm hạn chế nào?

Thầy Thích Minh Thuần: Nhận thức của đại chúng dù ngày càng được nâng cao nhờ các hoạt động Phật sự quy mô lớn như Đại lễ Vesak, rước xá lợi quốc tế… nhưng vẫn còn tồn tại một số hạn chế.

Trước hết, nhiều người nhầm lẫn xá lợi với “bùa may” hoặc vật cầu tài, dẫn tới việc thần thánh hóa xá lợi, thậm chí đồn thổi những câu chuyện huyễn hoặc. Không ít trường hợp lệ thuộc vào hình tướng, thiếu sự tu tập nội tâm, không hiểu xá lợi là kết quả tu hành giới - định - tuệ, hướng tới giác ngộ.

Thứ hai, thiếu hiểu biết về nguồn gốc, ý nghĩa giáo lý của xá lợi. Đại chúng còn mơ hồ về phân loại xá lợi (thân, pháp, tâm linh) nên dễ bị nhầm lẫn với các di vật khác hoặc coi trọng vật thể hơn tinh thần. Một số trường hợp không có thông tin công khai về nguồn gốc, giấy tờ chứng nhận, nghi lễ tôn trí xá lợi… khiến người dân hiểu sai hoặc nghi ngờ.

Thứ ba, hiện tượng lạm dụng xá lợi để kinh doanh, truyền thông sai lệch, tung tin giả về “xá lợi phát sáng”, “tự di chuyển”, “chữa bệnh thần kỳ”… khiến công chúng bị dẫn dắt lệch hướng, mất niềm tin vào Phật pháp chân chính.

Cuối cùng, giáo lý về xá lợi vẫn nằm trong kinh văn chuyên sâu, thiếu tài liệu phổ thông, phim ảnh, triển lãm, hay chương trình giáo dục bài bản trong nhà trường và không gian công cộng.

Như vậy, nhận thức của đại chúng về xá lợi Đức Phật hiện nay tăng trưởng về số lượng người quan tâm, nhưng còn yếu về chiều sâu hiểu biết giáo lý. Hệ quả niềm tin và hành hương tăng cao, nhưng lại dễ dẫn tới tà tín, sùng hình tướng, lệch đạo lý nếu không có sự định hướng kịp thời.

Theo lời kể của thầy Minh Thuần, chúng tôi tìm về chùa Viên Đình - Hà Nội, nơi lưu giữ xá lợi Đức Phật

PV: Vai trò của truyền thông Phật giáo và giáo dục văn hóa tâm linh trong việc giúp người dân hiểu đúng, hành trì đúng với xá lợi là gì, thưa thầy?

Thầy Thích Minh Thuần: Truyền thông Phật giáo giữ vai trò vô cùng quan trọng trong việc giúp người dân hiểu đúng, tin đúng và hành trì đúng đối với xá lợi Đức Phật, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, khi Phật giáo ngày càng hội nhập với đời sống xã hội và niềm tin tâm linh rất dễ bị lệch hướng nếu thiếu hiểu biết nền tảng.

Truyền thông cần định hướng nhận thức đúng chính pháp, làm rõ giá trị đích thực của xá lợi. Trước hết là minh bạch thông tin, chống giả mạo, chống lợi dụng. Truyền thông là công cụ hữu hiệu để xác minh thông tin nguồn gốc xá lợi, công bố địa điểm tôn trí chính thức do Giáo hội chứng thực, cảnh báo các hoạt động mượn danh xá lợi để trục lợi hay truyền bá sai lệch.

Bên cạnh đó, truyền thông giúp lan tỏa cảm hứng tâm linh chân chính. Các chương trình phim tư liệu, phóng sự, bài viết, clip giảng pháp, nếu được đầu tư chất lượng sẽ giúp đại chúng cảm nhận được ý nghĩa thiêng liêng, giá trị nội tâm của xá lợi, những câu chuyện truyền cảm hứng từ hành trạng của Đức Phật và chư Thánh Tăng. Truyền thông còn giúp kết nối cộng đồng hành hương, chiêm bái đúng nghĩa, giúp quảng bá các hoạt động chiêm bái, rước xá lợi, lễ tôn trí, nhưng đặt trong khuôn khổ đạo lý, nghi lễ, văn hóa Phật giáo chuẩn mực, không giật gân hay thương mại hóa.

Về vai trò của giáo dục văn hóa tâm linh, cần trang bị hiểu biết nền tảng về Phật học và xá lợi, sự khác biệt giữa xá lợi và các di vật, thánh tích khác, mục đích của chiêm bái xá lợi là phát khởi tâm giác ngộ, không phải xin xỏ hay cầu may.

Cần bồi dưỡng niềm tin chính tín, hành trì đúng đắn, khi hiểu đúng, người dân sẽ chiêm bái với tâm cung kính, không cầu danh lợi; biết tu dưỡng thân - khẩu - ý theo tinh thần của Đức Phật, không chỉ lễ bái hình thức; tránh những suy nghĩ lệch lạc như “không được sờ vào xá lợi thì không linh”, hoặc “ai chiêm bái sẽ được độ nhất định”. Đồng thời nuôi dưỡng đời sống đạo đức, tâm linh lành mạnh, giáo dưỡng lòng từ, tinh thần vô ngã, ý thức cộng đồng, những điều cốt lõi mà xá lợi tượng trưng. Góp phần tạo ra một thế hệ Phật tử chính tín, hiểu đạo và hành đạo, từ đó lan tỏa năng lượng tích cực ra toàn xã hội.

Như vậy, truyền thông Phật giáo là “cánh tay nối dài” của Chính pháp, giúp định hướng nhận thức, truyền cảm hứng, minh bạch thông tin. Giáo dục văn hóa tâm linh là “gốc rễ”, giúp trồng đức tin chính tín, nuôi dưỡng hành trì đúng đắn và xây dựng cộng đồng giác ngộ.

Cả hai lĩnh vực này phải phối hợp với nhau dưới sự định hướng của Giáo hội, để mỗi người dân, mỗi Phật tử không chỉ biết đến xá lợi mà còn sống theo tinh thần mà xá lợi tượng trưng, đó là giới hạnh, tuệ giác và giải thoát.

Tham gia vào mạng lưới “Thánh tích Phật giáo toàn cầu”

PV: Thầy có đề xuất gì để đưa việc tôn thờ xá lợi Đức Phật tại Việt Nam trở thành một phần trong chiến lược bảo tồn Di sản văn hóa Phật giáo? Liệu chúng ta có cần quốc tế hóa, kết nối di sản xá lợi Đức Phật với các nước trong khu vực và thế giới?

Thầy Thích Minh Thuần: Đây là vấn đề chiến lược, không chỉ dừng ở tín ngưỡng truyền thống mà còn mở ra hướng bảo tồn, phát huy và hội nhập văn hóa Phật giáo Việt Nam trong dòng chảy quốc tế. Xin được đưa ra một số đề xuất.

Thứ nhất, cần đưa việc tôn thờ xá lợi Phật vào chiến lược bảo tồn di sản Phật giáo. Xác lập hệ thống xá lợi quốc gia dưới danh nghĩa “di sản văn hóa tâm linh đặc biệt”, GHPGVN phối hợp với Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch xây dựng danh mục “Các điểm tôn trí xá lợi Phật chính thức tại Việt Nam”, có hồ sơ khoa học - tâm linh đầy đủ. Đề xuất công nhận một số tháp xá lợi (như ở chùa Bái Đính, Viên Đình, Ba Vàng, Tam Chúc…) là di tích văn hóa tâm linh đặc biệt cấp quốc gia.

Xây dựng tuyến hành hương, bảo tồn kết hợp phát triển bền vững: Thiết lập “Tuyến hành hương xá lợi Phật quốc gia”, nối các địa điểm chính từ Bắc - Trung - Nam, kèm theo hệ thống biển chỉ dẫn, trạm dừng, trung tâm thông tin văn hóa Phật giáo. Hài hòa giữa bảo tồn văn hóa tôn giáo và phát triển du lịch tâm linh có kiểm soát, tránh thương mại hóa.

Lập cơ sở dữ liệu số và bản đồ di sản xá lợi Phật: Phát triển ứng dụng/web chuyên biệt: “Xá lợi Phật - di sản tâm linh Việt Nam” gồm thông tin, hình ảnh, nghi lễ, lịch sự kiện, giáo lý chiêm bái; Tích hợp đa ngôn ngữ, có thể kết nối với hệ thống quốc tế.

Thứ hai, cần quốc tế hóa kết nối di sản xá lợi với khu vực và thế giới. Tham gia vào mạng lưới “Thánh tích Phật giáo toàn cầu”, Việt Nam nên chủ động kết nối với các nước như Ấn Độ, Nepal, Sri Lanka, Thái Lan, Myanmar, Campuchia, Lào, Trung Quốc…, đề xuất lập Mạng lưới Thánh tích Xá lợi Phật giáo quốc tế. Đưa Việt Nam trở thành một trạm hành hương quốc tế, nơi trưng bày, lưu giữ, hoặc tổ chức rước xá lợi định kỳ.

Tổ chức “Diễn đàn quốc tế về Xá lợi và di sản tâm linh Phật giáo”, mời các học giả, lãnh đạo Giáo hội, chuyên gia bảo tồn di sản, cơ quan UNESCO, tổ chức liên chính phủ cùng tham gia. Nội dung bàn về xá lợi trong góc nhìn tôn giáo - khảo cổ - nghệ thuật - giáo dục; bảo tồn và phát huy di sản tâm linh thời hiện đại.

Xây dựng Trung tâm trưng bày - bảo tàng xá lợi Phật tại Việt Nam: Có thể đặt tại các chùa lớn, nơi có điều kiện vật chất, hạ tầng tốt, gồm các chuyên đề khác nhau.

Như vậy, việc tôn thờ xá lợi Đức Phật không chỉ dừng lại ở nghi lễ địa phương mà được nâng tầm thành một chiến lược văn hóa tâm linh ngoại giao, gắn với mục tiêu bảo tồn di sản quốc gia và hội nhập quốc tế. Và hơn hết, khi hiểu đúng về xá lợi, người dân sẽ không chỉ thấy một viên ngọc sáng, mà còn thấy ánh sáng trí tuệ và từ bi từ chính bản thân mình.

Cây duối cổ thụ ở chùa Viên Đình

PV: Thầy có thể chia sẻ trải nghiệm cá nhân sâu sắc nhất khi được diện kiến xá lợi Đức Phật trong nước hoặc tại nước ngoài?

Thầy Thích Minh Thuần: Một cảm xúc khó tả khi lần đầu được chiêm bái Xá lợi đức Phật tại Núi Bà Đen dịp Vesak - 2025 vừa qua. Khi đó không gian như chậm lại giữa dòng người chen chúc, mình có cảm tưởng như đang lạc vào một thế giới khác trong sự chính niệm và thức tỉnh, điều đó trở thành động lực tiếp bước cho mình trên con đường tu hành.

PV: Trong hành trình hành trì và hoằng pháp của mình, điều gì khiến thầy luôn đau đáu khi nghĩ đến xá lợi Đức Phật tại Việt Nam?

Thầy Thích Minh Thuần: Đức Phật là một nhân vật lịch sử có thật, Ngài là tấm gương sáng cho mọi ngươi soi chiếu bản tâm mình, để nhận thức một cách đúng đắn nhất về con người mình. Ngài trở thành con người vĩ đại bằng nỗ lực cá nhân của chính Ngài. Điều đó nhắc nhở mình phải luôn thức tỉnh, học hỏi và lấy đó là tấm gương lớn, là ngọn đuốc rực sáng để chiếu soi con đường tu tập tìm về sự giác ngộ - giải thoát. Đồng thời, đem những hiểu biết đó nhân rộng, lan tỏa tới mọi người, để chúng ta cùng giác ngộ và chiến thắng chính mình.

Chiêm bái xá lợi để đánh thức Phật trong tâm

PV: Thầy có lời nhắn nhủ nào đến người trẻ, Phật tử và đại chúng trong việc tiếp cận xá lợi Đức Phật bằng tâm thế đúng đắn và chánh tín?

Thầy Thích Minh Thuần: Bạn trẻ thân mến, quý Phật tử và những người hữu duyên thân mến! Khi bạn đứng trước một viên xá lợi Phật, dù nhỏ bé như hạt bụi, hạt ngọc hay một tháp vàng uy nghi, mong hãy nhớ rằng, bạn đang đứng trước một chứng tích sống động của sự tỉnh thức, từ bi và tuệ giác vô biên.

Xá lợi không phải là bùa may, không phải là phép màu, càng không phải là vật để cầu xin điều dễ dãi.

Xá lợi là trái ngọt của một đời tu hành viên mãn, là kết tinh của giới - định - tuệ, là lời nhắc rằng ai cũng có thể trở thành một bậc giác ngộ, nếu kiên trì rèn luyện chính mình.

Hãy đến với xá lợi bằng tâm thành kính, khiêm cung, chứ không phải bằng lòng tham muốn, hiếu kỳ hay vọng cầu.

Hãy để mỗi lần chiêm bái xá lợi là một lần bạn chiêm nghiệm lại bản thân: Ta đã sống chính niệm chưa? Ta đã buông xả tham sân si chưa? Ta đã trao đi lòng từ bi, hay còn giữ lấy ích kỷ?

Bạn thân mến, Đức Phật không để lại cung điện, không để lại của cải, Ngài để lại Chính pháp và tấm gương sáng. Xá lợi là dấu ấn của hành trình ấy, để nhắc chúng ta rằng: “Hãy thắp đuốc lên mà đi, ngọn đuốc trí tuệ trong chính mình”.

Chiêm bái xá lợi không phải để thấy Phật bên ngoài, mà để đánh thức Phật trong tâm mình. Xá lợi là Phật thân, nhưng bạn mới là Phật tương lai.

PV: Xin trân trọng cảm ơn thầy Thích Minh Thuần về cuộc trò chuyện đầy hữu ích này!