Mùa săn "ươi bay"

Những cây ươi mọc trải đều trên những cánh rừng dọc đường Hồ Chí Minh hay Quốc lộ 14D chạy qua địa phận Phước Sơn, Nam Giang (Quảng Nam cũ)

Đi săn “lộc rừng”

Ươi là một loại cây rừng thân gỗ có đường kính gốc lên đến hơn 1m, cao 20-40m, cứ 4 năm lại cho trái chín 1 lần. Người ta thường thu hoạch hạt trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến hết tháng 7, hạt phơi hoặc sấy khô, khi ngâm nước nở rất to thành một chất nhầy màu nâu nhạt, vị hơi chát và mát.

Người dân miền núi thường gọi vui hạt ươi là “yến sào của núi rừng” vì vị thanh mát, sần sật như tổ yến. Với nhiều công dụng như thanh nhiệt, hỗ trợ tiêu hóa, giảm ho, ươi trở thành loại hạt có giá trị kinh tế cao. Bởi vậy, đến mùa ươi chín, người dân khắp nơi lại đổ về vùng núi để lượm hạt. Họ đi theo từng nhóm, chia nhau khu vực quanh cây ươi để có thể lượm được nhiều hơn. Tiếng vạch lá loạc xoạc, tiếng gọi nhau í ới vang cả một góc rừng.

Sau khi hái về, hạt ươi được phơi thật khô, đóng gói và bán cho các tiểu thương

Theo người dân địa phương, mấy năm qua giá hạt ươi thường dao động 250-300 nghìn đồng/kg, nhưng năm nay, thời tiết không thuận nên giá hạt ươi tăng mạnh lên 500-700 nghìn đồng/kg. “Năm nay mưa nhiều khiến hạt ươi bị hư hại nhiều, giá đội lên cao. Hai vợ chồng mình cùng đứa em chia nhau ra để tìm, một ngày nếu may mắn thì thu về cũng được kha khá. Dù sao đi lượm hạt ươi cũng đỡ vất vả và mang về thu nhập cao hơn khi đi bóc vỏ cây keo. Nhưng mấy năm mới có một lần, một lần lại chỉ kéo dài đâu chừng 2 tháng, nên ai cũng tranh thủ”, chị Hồ Thị Mít (xã Khâm Đức, TP Đà Nẵng) cho biết.

Những người lượm ươi có khi vượt hơn 100km để tìm về những cánh rừng già. Hành lý của họ là thức ăn nhanh, ít gạo, cá khô… đủ để có thể bám trụ qua nhiều ngày. “Cây ươi chín rộ rất dễ nhận biết bằng mắt thường bởi khi đó, lá sẽ khô vàng lại, ép sát với hạt ươi tạo nên một màu nâu cánh gián. Đứng ở bìa rừng vẫn có thể nhận biết được. Vì thế, chúng tôi cứ đi xe dọc theo đường Hồ Chí Minh, thấy cây nào đã chín thì để xe bên lề đường rồi luồn sâu vào rừng để tìm”, anh Nguyễn Hữu Thức (xã Quế Phước, TP Đà Nẵng) cho hay.

Nhóm của anh Thức có chừng 10 người đùm theo thức ăn, võng và một ít đồ dùng cá nhân rồi lên đường tìm ươi. “Từ nhà lên tới đây cũng hơn 100km, phải đem theo thức ăn để ở lại. Hồi trước, quê mình là huyện Nông Sơn (Quảng Nam cũ) cũng có nhiều lắm, nhưng bị cưa gốc, giờ mất sạch rồi nên phải tìm qua phía cánh huyện Nam Giang và Phước Sơn (Quảng Nam cũ) để tìm”, ông Huỳnh Văn Đức (xã Quế Phước, TP Đà Nẵng) chia sẻ.

Trong nhóm có những người cả nhà đều đi lượm ươi như gia đình anh Hồ Văn Hà. “Nhà có hai vợ chồng với 4 đứa con đều đi cả. Đứa nhỏ nhất 7 tuổi, đang nghỉ hè nên cũng theo các anh chị đi tìm hạt ươi. Hai vợ chồng mình một cánh, mấy đứa nhỏ cánh khác. Hẹn nhau cỡ 3 giờ chiều thì xuống núi, vì trên này thường hay có mưa giông”, anh Hà vừa cười vừa nuốt vội nắm cơm với ít cá khô. Anh Hà kể về cách đi tìm ươi, người không quen cứ nghĩ là khó thấy, nhưng thực chất rất dễ nhận biết bởi có điểm rất đặc biệt. Lá ươi như một cánh buồm màu vàng nhạt, khi bay trên không như cánh quạt giúp hạt bay xa hơn, khi rơi xuống đất lại như vỏ ốc, che chắn cho hạt ở bên dưới. Hạt ươi là chỉ cần gặp nước sẽ lập tức phình to, tan rã, do vậy nếu không có chiếc lá che chắn, hạt ươi sẽ không còn. Cho nên chỉ cần thấy những chiếc lá còn úp xuống, lật lên là thấy hạt ngay.

Lực lượng chức năng lập chốt chặn, kiểm soát người dân ra vào rừng trong mùa ươi

Nỗ lực giữ rừng ươi

Cây ươi mọc nhiều ở cánh rừng dọc đường Hồ Chí Minh hay Quốc lộ 14D chạy qua địa phận các huyện Phước Sơn, Nam Giang (Quảng Nam cũ). Đến mùa ươi chín, hàng nghìn người đổ về đây lượm ươi, gây áp lực không nhỏ cho chính quyền địa phương trong công tác bảo vệ rừng.

Nhiều năm trước, người ta đùa nhau rằng: ươi bay, nhưng là bay gốc. Có nghĩa là họ sẵn sàng đốn hạ cả gốc cây ươi hàng trăm năm tuổi chỉ để thu về mấy chục ký hạt ươi. Cũng từ đó, chính quyền địa phương cùng các ban quản lý rừng trên địa bàn phải căng sức để hạn chế việc chặt gốc ươi, cành ươi.

Ông Đinh Văn Hồng, Giám đốc Vườn quốc gia Sông Thanh (TP Đà Nẵng) cho biết, để ngăn chặn tình trạng chặt gốc, chặt nhánh cây ươi, lực lượng chức năng phải kiểm tra, giám sát chặt chẽ ngay từ khâu vào rừng. “Thường thì đầu mỗi cánh rừng đều có điểm chốt kiểm tra. Ai mang rựa hay cưa vào rừng đều bị tịch thu. Khi lượm ươi trở về cũng phải trải qua một lần kiểm soát nữa. Nếu phát hiện ai hái những hạt xanh cũng sẽ bị xử lý”, ông Hồng cho hay.

Người dân tập trung thành từng nhóm đi sâu vào cánh rừng để tìm hạt ươi

Ông Lê Quang Tính, Phó Giám đốc Ban Quản lý rừng phòng hộ Phước Sơn (TP Đà Nẵng) cho biết, những ngày qua, đơn vị cắt cử lực lượng túc trực tại các chốt để kiểm soát người dân ra vào rừng. “Người dân sẽ được tạo điều kiện vào rừng tìm nhặt ươi bay, nhưng không được mang theo dao rựa hay các dụng cụ có thể tác động đến cây ươi. Những việc làm gây tổn hại đến cây ươi nếu bị phát hiện cũng sẽ bị xử phạt nặng”, ông Tính nói.

Việc kiểm soát chặt chẽ để bảo vệ cây ươi còn được các ngành chức năng địa phương siết chặt từ đầu ra của hạt ươi. Theo đó, những cơ sở thu mua chỉ được mua hạt ươi khô, màu sẫm, tuyệt đối không thu mua hạt ươi đang còn xanh ngắt. Hạt ươi xanh có nghĩa là những hạt chưa chín, bị chặt và hái khi đang còn non.

Mùa ươi bay chỉ kéo dài 2 tháng, nhưng để giữ được những cánh rừng ươi xanh tốt, cần cả một quá trình gìn giữ lâu dài, bền bỉ. Những nỗ lực kiểm soát, bảo vệ của chính quyền và các ban quản lý rừng đã góp phần hạn chế tình trạng chặt phá, giúp người dân vừa mưu sinh, vừa biết trân trọng nguồn “lộc rừng”.